Öz

Amaç: Üçüncü el sigara dumanı, sağlık için ciddi bir tehditdir. Bu araştırmada, ebeveynlerin üçüncü el sigara dumanı hakkındaki farkındalık ve sigara içme davranışlarını saptayarak tütün mücadelesine yol göstermek amaçlanmıştır.

Yöntem: Tanımlayıcı, analitik çalışmaya, 16.7.2022-15.9.2022’de, Ankara’da bir hastanenin polikliniklerine başvuran, 18 yaş altı çocuğu olan, gönüllü 244 ebeveyn dahil edildi. Katılımcılara sosyodemografik özellikleri ve sigara içme davranışlarını sorgulayan, Fagerström nikotin bağımlılık testi ile üçüncü el sigara dumanı hakkında farkındalık ölçeğinin sorularını içeren 28 soruluk veri toplama formu yüz yüze uygulandı. Veriler IBM SPSS 22.0 ile analiz edildi. p<0,05 istatistiksel anlamlı kabul edildi.

Bulgular: Katılımcıların yaşları 18-65 arasında, %30,33’ü baba, %69,67’si anne, %52,05’sinin sigara içtiği (%50’si çocuğunun yanında), %9,45’inin evinde sigara içilmediği ve %88,93’ünün üçüncü el sigara dumanını hiç duymadığı bulundu. Üçüncü el sigara dumanı hakkında farkındalık ölçeği toplam puanının yaşı 31-45 (%55) olanlarda, sigarayı bırakmışlarda, üçüncü el sigara dumanı kavramını önceden duyanlarda, evli olanlarda yüksek olduğu ve eğitim düzeyiyle arttığı bulundu (p<0,001). Fagerström nikotin bağımlılık düzeyi ebeveynlerin %53,97’sinde düşüktü.

Sonuçlar: Orta yaşlı, eğitim düzeyi yüksek olan, sigarayı bırakmış, evli olan ve üçüncü el sigara dumanını duymuş olanların üçüncü el sigara dumanı farkındalığı daha yüksek belirlenmiştir. Ebeveynlerin sigara içme oranı yüksek, üçüncü el sigara dumanı bilgisinin eksik olduğu ve çocukların özellikle kendi evlerinde üçüncü el sigara dumanına maruz kaldıkları saptanmıştır. Üçüncü el sigara dumanı hakkında eğitimler, farkındalığı artırarak maruziyeti azaltabilir, sigara bırakmayı teşvik edebilir. Bu çalışma, tütünle mücadeleye yön verebilir.

Anahtar Kelimeler: Sigara, sigara dumanı kirliliği, farkındalık, ebeveynler

Giriş

Üçüncü el sigara dumanı (ÜESD), iç ortam yüzeylerinde ve tozda bulunan, gaz fazına geri dönebilen tütün dumanı kalıntıları olarak tanımlanır. Aylarca etkisi süren ve zamanla daha toksik hale gelen ÜESD, çevresel oksidanlar ve diğer bileşiklerle reaksiyona girerek ikincil toksik kirleticiler oluşturur.1-4

ÜESD, nikotin, 3-etenilpiridin, polisiklik aromatik hidrokarbon, tütüne özgü nitrozamin (TSNA) ve ağır metaller içerir. Yüzeylerde biriken kalıntı nikotin ortamdaki azot oksit, ozon ve formaldehitle reaksiyona girer, oluşan 4-(metilnitrosamino)-1-(3-piridil)-1-bütanon (NNK) ve N-nitrosonornicotine (NNN) kanserojendir.1,4,5

ÜESD, alkolsüz yağlı karaciğer hastalığına, metabolik sendroma, geç yara iyileşmesine, üreme hücre disfonksiyonuna, akciğer kanseri riskinin artmasına, astımın şiddetlenmesine, trombogenez riskinde artma ve akut inme, miyokard infarktüsü gibi patolojilere, çocuklarda hiperaktiviteye, solunum yolu enfeksiyonları ve alerjik hastalıklarda artmaya, erken doğum, düşük ve düşük doğum ağırlığına sebep olabilir.2,3,6

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre dünyada 1,3 milyar kişi tütün kullanmaktadır.7 ÜESD, ikinci el sigara dumanına sekonder oluşur.4 ÜESD’nin, kalıcı ve dönüştürücü özellikleri nedeniyle, insanlar geçmişte sigara içilen kapalı ortamlarda toksik maddelere maruz kalabilir.2 ÜESD maruziyeti farklı yollarla gerçekleşir: Toz yutma, dermal emilim ve uçucu bileşenin solunması.1,4,8 Halı, duvar, mobilya, kapı, pencere ve oyuncaklar vb. ÜESD kaynaklarıdır.3,9,10 Küçük çocuklar, yerde daha fazla zaman harcadıkları ve sık sık ellerini, nesneleri ağızlarına götürdüklerinden daha fazla ÜESD’ye maruz kalmaktadır.2,9 ÜESD’deki kirleticilere, çocuklar gelişen organları, metabolik ve bağışıklık sistemleri nedeniyle daha duyarlıdırlar.1,2,11,12

Üçüncü el sigara dumanıyla ilgili çalışmalar son yıllarda sayıca az olsa da hızlanmıştır. Literatür ÜESD ve risklerinin eksik bilindiğini belirtmiştir. ÜESD için daha fazla farkındalığa ve ÜESD’nin etkisini araştıran çalışmalara ihtiyaç bulunmaktadır. Tütün dumanının, sigara içenlerin ve yakın çevredekilerin özellikle bebek ve çocukların sağlığına etkileri ve olumsuz sonuçları iyi bilinmekte ve belgelenmektedir.10 ÜESD’nin yaygınlaşması ve artan kanıtlarla dünyada “dumansız hava sahası” kavramı “dumansız evler” boyutuna taşınmıştır.3

Bir çalışmada ebeveynler çevresel sigara dumanı maruziyetinin farkındayken engellemede “dumansız hava sahası” yasağı dışında, çocuklarını korumak için bu durumu içselleştirmedikleri belirtilmiştir.13 Ebeveynlerin ÜESD’den çocukların sadece sigarasız ortamlarda korunabileceğini fark etmesi için, bilgilendirme ve farkındalık çalışmalarıyla ebeveynlerin eksikleri ortaya konabilir, evleri de kapsayan proje ve yasalarla bebek ve çocukları ÜESD’den koruyan dumansız hava stratejileri oluşturulabilir.14

Ebeveynler, ÜESD’nin risklerinin farkında olarak çocukları ve bebekleri ÜESD’den korumada birincil rol alabilirler.10

Çocukları tütün maruziyetinden koruyan dumansız evleri teşvik programlarına ÜESD’nin dahil edilmesi için, ÜESD’nin önemi ve ebeveynlerin ÜESD farkındalığı araştırılmalıdır. ÜESD farkındalığı az olan ebeveynlerin ortak özelliklerini belirleyip eğitim verilirse riskli çocuklar maruziyetten kurtarılabilir.

Bu çalışmada, ebeveynlerin üçüncü el sigara dumanı hakkındaki farkındalıkları ve sigara içme davranışları arasındaki ilişkiyi saptayarak tütünle mücadele çalışmalarına yol göstermek amaçlanmıştır.

Gereç ve Yöntem

Tanımlayıcı, analitik çalışmaya Ankara’da bir hastanenin 28.06.2022-2540 tarih-sayılı etik onayı sonrasında, aynı hastanenin polikliniklerine 6.7.2022-15.9.2022’de, herhangi bir sebeple başvuran, 18 yaşından küçük çocuğu olan ve 18-65 yaş aralığındaki gönüllü 244 ebeveyn alınmıştır.

G*Power 3.1.9.4 programıyla orta etki büyüklüğü (w=0,28) ve %80 güç için örneklemin en az 164 kişi olması gerektiği belirlenmiştir. İstatistiksel analizlerde IBM SPSS 22.0 kullanılmıştır. Niceliksel değişkenlerin normal dağılıma uygunluğu Shapiro-Wilk yöntemi ile test edilmiştir. Normal dağılıma uymayan veriler, Mann-Whitney U testi, Kruskal Wallis testiyle karşılaştırılmıştır. p<0,05 istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir.

Araştırmacıların geniş literatür taramasıyla oluşturduğu sosyodemografik özellikleri ve sigara içme davranışı hakkında 13 soru (yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim durumu, meslek, çalışma durumu, algılanan gelir düzeyi, sigara kullanımı, sigarayı bırakmaya yönelik düşünceler, evlerinde kaç kişinin sigara kullandığı ve bu kişilerin çocuğa yakınlıkları, evde sigara içilme durumu, evde sigara içme kuralı varlığı, çocuğun yanında sigara içilme durumu ve üçüncü el sigara dumanı kavramını önceden duyma), Fagerström Nikotin Bağımlılık Testi (FNBT)’nin 6 sorusu ve Üçüncü El Sigara Dumanı Hakkında Farkındalık Ölçeği’nin (ÜESDHFÖ) 9 sorusunu içeren 28 soruluk veri toplama formu, bilgilendirilmiş onam alındıktan sonra, katılımcılara yüz yüze uygulanmıştır.

Fagerström Tolerans Testi, Heatherton ve arkadaşlarının müdahalesiyle FNBT’ye dönüşmüştür.15 Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışmasını Uysal ve arkadaşları yapmıştır (Cronbach alfa değeri 0,56). Toplamda 6 sorulu testten, 0-10 puan alınabilmektedir. Alınan puan 0-3’se düşük, 4-6’ysa orta ve 7-10’sa yüksek düzeyde bağımlılığı göstermektedir. 16

Haardörfer ve arkadaşları Beliefs About Third Hand Smoke Scale (BATHS) ölçeğini geliştirmiştir17 Ölçeğin Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışmasını Çadırcı ve arkadaşları yapmıştır (Cronbach alfa 0,83). Ölçek 9 maddeli, ÜESD’nin çevredeki kalıcılığı (madde 4, 5, 6, 9) ve sağlığa etkisi (madde 1, 2, 3, 7, 8) olarak iki alt boyutludur. Ölçek, 5’li Likert, 1=Kesinlikle katılmıyorum-5=Kesinlikle katılıyorum şeklinde puanlanmıştır. Ters puanlanmayan ölçekten 9-45 arasında puan alınabilir, toplam puanla üçüncü el sigara dumanı hakkında farkındalık düzeyi doğru orantılıdır.18

Bulgular

Yaşları 18-65 arasındaki 244 ebeveynin, 74‘ü (%30,33) baba, 170’i (%69,67) anne, 160’ı (%56,57) lise ve üzerinde eğitimli, 100’ü (%40,9) ev hanımı, 230’u (%94,2) evli, 149’unun (%61,07) geliri giderine eşit bulunmuştur (Tablo 1).

Tablo 1. Sosyodemografik özellikler
Sosyodemografik özellikler
n
%
Yaş 18-30
61
25,00
31-45
136
55,74
46-65
47
19,26
Cinsiyet Erkek
74
30,33
Kadın
170
69,67
Eğitim durumu İlkokul
44
18,03
Ortaokul
40
16,39
Lise
73
29,92
Üniversite
67
27,46
Yüksek lisans
14
5,74
Doktora
6
2,45
Meslek Ev hanımı
100
40,98
Çalışmıyor
5
2,05
Emekli
9
3,69
Memur
62
25,41
Serbest meslek
30
12,30
İşçi
26
10,66
Diğer
12
4,92
Medeni hal Evli
230
94,26
Bekâr
14
5,73
Gelir düzeyi Giderinden az
68
27,87
Giderine eşit
149
61,07
Giderinden fazla
27
11,07

Katılımcıların 126’sının (%51,60) sigara içtiği (70’inin (%55,56) sigara bırakmayı düşünmediği, 115’inin (%91,27) evde sigara içtiği, 63’ünün (%50) çocuğunun yanında sigara içtiği); yaşadıkları evde sigara içen 113 (%46,31) 1 kişi, 46 (%18,85) birden fazla kişi olduğu; 23’ünün (%9,43) evde sigara içilmesine izin vermediği; 27’sinin (%11,07) önceden ÜESD kavramını duyduğu; sigara kullananların FNBT düzeyinin 68’inde (%53,97) düşük olduğu bulunmuştur (Tablo 2).

*ÜESD: Üçüncü el sigara dumanı, FNBT: Fagerström Nikotin Bağımlılık Testi, 1*: Sigara kullanımına ilişkin özellikler, 2*: Sigara içme davranış özellikleri, 3*: Evinizde yaşayanlar arasında sigara içen kimdir (Çocuğa göre)?
Tablo 2. Sigara kullanımı ve sigara içme davranışı özellikleri
Sigara kullanımı ve sigara içme davranışı özellikleri
n
%
1* Sigara içme Evet
126
51,60
Hayır
83
33,61
Bıraktım
35
14,34
Evde sigara içen sayısı 1
113
46,31
>1
46
18,85
0
85
34,84
Evde sigara içme kuralı Kural yok
45
18,44
Bazı alanlarda
176
72,13
Evde sigara içilmez
23
9,43
ÜESD’yi duyma Evet
27
11,07
Hayır
217
88,93
2* Sigarayı bırakma düşüncesi Yok
70
55,56
Var, eylem yok
28
22,22
Tedavi alıyorum
28
22,22
Evde sigara içme Evet
115
91,27
Hayır
11
8,73
Çocuğunuzun yanında sigara içme Evet, kapalı alanda
14
11,11
Evet, açık alanda
49
38,89
Hayır
63
50,00
FNBT düzeyi Düşük
68
53,97
Orta
33
26,19
Yüksek
25
19,84
3* Yakınlığı Anne
29
15,34
Baba
85
44,97
Her iki ebeveyn
51
26,98
Diğer
24
12,71

Cronbach alfa değerleri, FNBT ve ÜESDHFÖ için 0,725 ve 0,894; ÜESDHFÖ’nün sağlığa etkisi ve çevredeki kalıcılığı alt boyutları için 0,796 ve 0,843 olarak bulunmuştur. Ölçek (ÜESDHFÖ) maddelerinin yanıt yüzdeleri “Kesinlikle katılıyorum’’ olarak, ‘‘Dün sigara içilmiş bir odada bugün hava solumak, bebek ve çocukların sağlığına zarar verebilir.’’ maddesinde yüksek (%50,8), ‘‘Sigara dumanının çöktüğü yüzeylere dokunduktan sonra, parçacıklar vücudumuza deri yoluyla girebilir.’’ maddesinde düşük (%15,6) bulunmuştur (Tablo 3).

*: En yüksek , +: En düşük
Tablo 3. Ölçek (ÜESDHFÖ) maddeleri yanıtların oranları
Ölçek Maddeleri
Yanıtların Yüzdeleri

Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum
Dün sigara içilmiş bir odada bugün hava solumak, bebek ve çocukların sağlığına zarar verebilir.
1,1
2,1
1,6
43,4
50,8*
Dün sigara içilmiş bir odada bugün hava solumak, yetişkinlerin sağlığına zarar verebilir.
1,6
4,5
2,5
57,8
33,6
Dün sigara içilmiş odadaki duman partikülleri kansere yol açabilir.
0,8
6,1
11,5
52,5
29,1
Sigara günlerce kalabilir.
2,5
10,7
12,3
48
26,6
Sigara içilen bir odada duman partikülleri haftalarca kalabilir.
2,9
17,2
17,6
42,2
20,1
Sigara içilen odada duman partikülleri mobilya ve duvarların içine işler.
2,5
7,8
8,6
49,6
31,6
Sigara içtikten sonra deri, saç ve elbiselerin üzerinde kalan duman partikülleri, diğer insanlara dokunarak geçebilir.
2,5
14,3
19,3
44,7
19,3
Sigara dumanının çöktüğü yüzeylere dokunduktan sonra, parçacıklar vücudumuza deri yoluyla girebilir.
2,9
13,9
29,9
37,7
15,6+
Camları açmak veya klima kullanmak bir odadaki tüm duman partiküllerini ortadan kaldırmaz.
3,7
13,9
8,6
52
21,7

Ölçek toplam ve ÜESD’nin çevredeki kalıcılığı puanları, yaşları 31-45 olanlarda (p=0,014); doktora eğitimlilerde (p=0,018); çalışmayanlarda (p=0,012) yüksek; evlilerde bekâr olanlardan ölçek toplam ve alt boyut puanları (sırasıyla p=0,009, p= 0,017, p= 0,014) yüksek bulunmuştur (Tablo 4).

Not: Tabloda p<0,05 olan değerler kalın punto ile yazılmıştır. #: Kruskal Wallis Testi, Δ: Mann-Whitney U Testi, ÜESD: Üçüncü el sigara dumanı, ÜESDHFÖ: Üçüncü el sigara dumanı hakkında farkındalık ölçeği, Min: Minimum, Max: Maksimum, Ort±SS: Ortalama±Standart sapma, p: p değeri, Y: Yaş, C: Cinsiyet, ED: Eğitim durumu, M: Meslek, MD: Medeni durum, GD: Gelir durumu, Y: Yüksek, S.: Serbest, GGA: Geliri giderinden az, GGE: Geliri giderine eşit, GGÇ: Geliri giderinden çok
Tablo 4. ÜESDHFÖ ve alt boyutlarının sosyodemografik değişkenlerle karşılaştırılması
Değişkenler ve alt gruplar
ÜESD’nin Sağlığa Etkisi
ÜESD’nin Çevredeki Kalıcılığı
ÜESDHFÖ Toplam
Ort.±S.S.
p
Ort.±S.S.
p
Ort.±S.S.
p
Y# 15-30
19,49±2,71
0,261
14,60±2,93
0,002
34,09±5,10
0,014
31-45
20,09±3,06
15,88±3,01
35,98±5,72
46-65
18,95±4,59
13,93±4,44
32,89±8,72
C Δ Erkek
19,16±3,92
0,324
14,62±4,00
0,277
33,78±7,60
0,345
Kadın
19,97±3,04
15,44±3,08
35,41±5,71
ED# İlkokul
19,95±2,31
0,060
15,75±2,14
0,017
35,70±4,08
0,018
Ortaokul
19,97± 2,27
15,37±2,34
35,35±4,12
Lise
18,93± 3,83
14,35±4,01
33,28±7,43
Üniversite
19,77±3,84
15,09±3,66
34,86 ±7,14
Y. Lisans
20,78±2,80
16,21±3,72
37±6,13
Doktora
23±2,45
18,83±1,60
41,83±3,97
M# Ev hanımı
19,94±2,68
0,163
15,64±2,52
0,005
35,58±4,80
0,012
Çalışmıyor
20,8±2,77
16,60±1,34
37,40±3,97
Emekli
17,11±5,37
13,33±4,84
30,44±10,19
Memur
20,46±3,18
16,03±3,64
36,50±6,19
S. meslek
19,23 ±4,15
14,70±3,46
33,93±7,39
İşçi
18,42±3,03
12,46±4,24
30,88±6,77
Diğer
19,66±4,14
15,08±4,14
34,75±8,29
MDΔ Evli
19,83±3,37
0,017
15,30±3,41
0,014
35,13±6,40
0,009
Bekâr
18,00±2,48
13,42±2,65
31,42±4,73
GD# GGA
19,66±2,56
0,514
15,32±2,67
0,405
34,98±4,72
0,391
GGE
19,91±3,32
15,26±3,58
35,17±6,53
GGÇ
18,85±4,92
14,48±4,01
33,33±8,73

Sigarayı bırakmışlarda ÜESDHFÖ’nün toplam (p=0,017) ve çevredeki kalıcılığı (p=0,005) puanı, sigara içen ve içmeyenlerden; önceden üçüncü el sigara dumanı kavramını duyanlarda ÜESDHFÖ toplam ve alt boyut puanları (sırasıyla p=0,004, p=0,004, p=0,002) yüksek bulunmuştur (Tablo 5).

Tablo 5. ÜESDHFÖ ve alt boyutlarının sigara içme durumuna göre karşılaştırılması
Değişkenler ve alt gruplar
ÜESD’nin Sağlığa Etkisi
ÜESD’nin Çevredeki Kalıcılığı
ÜESDHFÖ Toplam
Ort.±S.S.
p
Ort.±S.S.
p
Ort.±S.S.
p
Sİ # Evet
19,32±3,77
0,153
14,39±4,01
0,005
33,71±7,40
0,017
Hayır
20,12±2,86
15,90±2,39
36,02 ± 4,87
Bıraktım
20,25±2,57
16,42±2,09
36,68 ± 4,36
ESİS# 1
19,61±3,46
0,984
15,16±3,32
0,891
34,78±6,38
0,925
>1
20,02±2,45
15,19±3,13
35,21±5,24
0
19,70±3,63
15,22±3,66
34,92±6,95
ESİK# EKA
20,17±2,58
0,679
15,64±2,62
0,569
35,82±4,90
0,623
EAA
19,58±3,42
14,98±3,57
34,57±6,57
Hayır
19,91±4,11
15,86±3,33
35,78±7,31
ÜDΔ Evet
20,96±4,06
0,004
16,96±3,01
0,002
37,92±6,78
0,004
Hayır
19,57±3,23
14,97±3,38
34,54±6,23
Not: Tabloda p<0,05 olan değerler kalın punto ile yazılmıştır. #: Kruskal Wallis testi, Δ: Mann-Whitney U testi, ÜESD: Üçüncü el sigara dumanı, ÜESDHFÖ: Üçüncü el sigara dumanı hakkında farkındalık ölçeği, Min: Minimum, Max: Maksimum, Ort±SS: Ortalama±Standart sapma, p: p değeri, Sİ: Sigara içme, ESİS: Evde sigara içen sayısı, ESİK: Evde sigara içme kuralı, ÜD: ÜESD’yi duyma, EKA: Evet kapalı alanda, EAA: Evet açık alanda

Tartışma

Bu çalışmada orta yaşlı, eğitim düzeyi yüksek, evli, sigarayı bırakmış ve ÜESD kavramını duymuş olanlarda ÜESD farkındalığı yüksek bulunmuştur. Sigara içme oranı yüksek belirlenen ebeveynlerin ÜESD bilgisinin eksik olduğu ve evlerinde çocuklarının ÜESD’ye maruz kaldığı saptanmıştır.Tütün sadece kullananlara değil, onların çevrelerindeki bireylere ve toplumun tamamına zarar verir. Ebeveynlerin görülemeyen ÜESD farkındalığı, toksik sigara dumanı farkındalığından düşüktür.

Bu çalışmada, ebeveynlerin ÜESD’yle ilgili farkındalık düzeyleri saptanmıştır. Bu çalışma, ebeveynlerin üçüncü el sigara dumanı hakkındaki farkındalık çalışmalarına yol gösterebilir, çalışmada belirlenen farkındalığı az riskli gruptan başlanarak farkındalık eğitimleriyle maruziyet azaltılabilir, tütünle mücadele hız kazanabilir.

Bu çalışmada, Cronbach alfa değerleri FNBT için oldukça, ÜESDHFÖ için toplam ve alt boyutlarda sırasıyla oldukça ve yüksek derecede güvenilir hesaplanmıştır.19

Türkiye Sağlık Araştırması-2022’de tütün kullanma oranı %40,8 olarak belirtilmiştir.20 Bu çalışmadaki sigara içme oranı yüksek saptanmıştır. Katılımcıların düşük sosyokültürel ve eğitim düzeyleri nedeniyle olduğu düşünülmüştür.

Bir çalışmada ÜESD maruziyeti eşitsizliğine ailelerin ekonomik düzeyleri nedeniyle yaşam ortamlarının sebep olduğu belirtilmiştir.21 Düşük ve orta gelirli ailelerden oluşan katılımcılar öncelik verilmesi gereken riskli grupta değerlendirilmiştir. Riskli mahallelerdeki çocukların ÜESD maruziyetinin azaltılması ve iyileştirmelerde öncelik yapılması, çocukların tütün kullanımına başlamasını ve olumsuz sağlık sonuçlarını azaltabilir.

Bir çalışmada ÜESD ölçek puanlarının 40 yaş altındakilerde yüksek olduğu belirtilmiştir. Bu çalışmada, benzer olarak toplam ölçek puanı 31-45 yaş olanlarda yüksek bulunmuştur.22

Bir çalışmada medeni durum ile üçüncü el sigara dumanı ölçek puanları arasında fark belirtilmemişken, bu çalışmada puanlar evlilerde bekarlardan yüksek bulunmuştur.23

Bir çalışmada kadınlarda nikotin bağımlılık düzeyinin düşük olduğu belirtilmiştir.24 Bu çalışmada benzer şekilde nikotin bağımlılık düzeyi düşük olup kadın katılımcıların çok olmasından kaynaklanmış olabilir.

Çocukları sigaranın içerdiği maddelere maruziyetten etkili koruyabilecek tek önlem ebeveynlerin sigaradan uzak durmalarıdır. Bir çalışmada 18 yaşından küçük çocukların yaşadığı 5 evden 2’sinde evde sigara içilmesini engelleyecek bir kural olmadığı belirtilmiştir25. Bu çalışmada, çocukların 10 evden 9’unda daha yüksek oranda sigara dumanına maruz kaldığı saptanmıştır. Bu durum, anketin uygulandığı popülasyonun sosyoekonomik durumuyla alakalı olabilir.

Yapılan bir çalışmada yenidoğan yoğun bakımda takipli bebeklerin evlerinde sigara içen %66 1 kişi, %20,6 2 kişi, %13,5 3 ve üzeri kişinin yaşadığı belirtilmiştir.26 Bu çalışmada, evde sigara içen kişi sayısı düşük değerlendirilmiştir. Bu da toplumun her kesimine verilecek olan ÜESD farkındalık eğitiminin önemini göstermiştir.

Çocukların yaklaşık %40’ı, sigara içen kişilerle yaşadıkları için tütün dumanına maruz kaldığı belirtilmiştir.10 Bu çalışmada, ebeveynlerin çocuklarının yanında sigara içme oranı yüksek bulunmuştur ve endişe vericidir. Ebeveynlerin ikinci ve üçüncü el sigara dumanı hakkındaki farkındalıklarının azlığı ve sosyoekonomik durumun etkili olduğu düşünülmüştür. Çocuğun yanında sigara içme ve ÜESD farkındalığı hakkında yeni araştırmalar yapılabilir.27

Bir çalışmada belirtilen sağlık çalışanlarının ÜESD’yi duyma oranından, çalışmadaki oran düşük değerlendirilmiştir.28 ÜESD’yi duyanlarda farkındalığın artması farkındalık eğitimlerinin önemini göstermiştir.

Bir çalışmada ebeveynlerin ÜESD’nin zararlı olduğuna inanma oranlarının %42,4 ile %91 arasında değiştiği belirtilmiştir.10 Bir çalışmada ÜESD’nin çocuklara zararlı olduğunu düşünme oranı %75, bu çalışmadaki oran yüksek değerlendirilmiştir.29 Diğer bir çalışmada, ÜESD yetişkinlere çok zararlı diye düşünme oranı %38,6, bu çalışmadaki oran yüksek değerlendirilmiştir. Toplumun sigara ve ÜESD’nin çocuklara zararından eminken, kendilerine zararı hakkında çekimser kaldığını düşündürmüştür.

ÜESD’nin dermal bulaşını bilme oranı, bir çalışmayla benzer düşük değerlendirilmiştir.30 ÜESD’nin dermal bulaşı hakkında ebeveynlerin bilgilendirilmesinin son derece önemli olduğu kanaatine varılmıştır.

Bir müdahale çalışmasında, müdahale öncesi ve sonrası bilgi puanlarının arttığı, eğitim alanların %90’ının ÜESD’yi azaltan davranış değişiklikleri bildirdiği ve sigara içenlerin %13’ünün sigarayı bıraktığı belirtilmiştir.31 Bu tanımlayıcı çalışmada, örneklemde ÜESD farkındalığı belirlenmiştir. ÜESD hakkında müdahale ve farkındalık çalışmaları yapılabilir.ÜESD farkındalığının artması belirli politika ve stratejileri geliştirmede rehberlik edebilir.4 ÜESD hakkında farkındalığı artırma ve bilgilendirme amaçlı eğitimler düzenlenmelidir. ÜESD’nin zararları hakkında araştırmalar yapılabilir. Ülkemizde ev yüzeylerindeki ÜESD’deki kanserojenlerin seviyeleri, insanlara giriş yolları ve sağlık etkileriyle ilgili araştırmalar yapılabilir.

ÜESD farkındalık eğitimleri ve sigara bıraktırma müdahaleleri, dumansız ortamları teşvik etme ve sağlık risklerini vurgulamada fayda sağlayabilir. Toplumu bilinçlendirme ve ebeveynlerde ÜESD farkındalığı oluşturmada bireyleri kapsamlı, her yönüyle değerlendiren, ilk basamak aile hekimleri tütünle mücadelede rol almalıdır. Sigara içme, pasif içicilik ve ÜESD sorgulanmalı, kişiler bilgilendirilmelidir.

Çalışmanın en önemli sınırlılığı tek merkezli olmasıdır. Diğer bir sınırlılığı tütünün diğer formlarının sorgulanmamış olmasıdır. Bu çalışmada, örneklem gönüllülerden oluşmasına rağmen bir anket olan ÜESDHFÖ’nün kullanılmasından dolayı yanlılık riski bulunabilir.

Sonuç olarak bu çalışmada, orta yaşlı, eğitim durumu yüksek, sigarayı bırakmış ve önceden ÜESD’yi duymuş olanlarda ÜESD farkındalığı daha yüksek, ama ÜESD bilgisi yeterli bulunmamıştır. Eğitimlerle üçüncü el sigara dumanı farkındalığı artabilir, sigaranın içilmediği dumansız ev kavramı, tütün mücadelesine yön verebilir. Toplumun ÜESD farkındalığı kazanması ve maruziyetten korunması, Türkiye’yi sigarayla mücadelede önemli bir yere taşıyacaktır.

Etik kurul onayı

Bu çalışma Ankara Atatürk Sanatoryum Eğitim Araştırma Hastanesi Etik Kurulu tarafından onaylanmıştır (onay tarihi: 28.06.2022, numarası: 2540). Çalışmaya katılan tüm katılımcılardan yazılı bilgilendirilmiş onam alınmıştır.

Yazarlık katkısı

Çalışma konsepti ve tasarımı: GMTD, ZA, TA; veri toplama: GMTD; sonuçların analizi ve yorumlanması: GMTD, ZA, TA; makaleyi hazırlama: GMTD, ZA, TA. Yazar(lar) sonuçları gözden geçirmiş ve makalenin son halini onaylamıştır.

Finansman

Yazar(lar), çalışmanın herhangi bir finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Çıkar çatışması

Yazar(lar) herhangi bir çıkar çatışması olmadığını beyan etmiştir.

Referanslar

  1. Richardot WH, Hamzai L, Ghukasyan T, et al. Novel chemical contaminants associated with thirdhand smoke in settled house dust. Chemosphere 2024; 352: 141138. https://doi.org/10.1016/j.chemosphere.2024.141138
  2. Drehmer JE, Walters BH, Nabi-Burza E, et al. Guidance for the clinical management of thirdhand smoke exposure in the child health care setting. J Clin Outcomes Manag 2017;24 (12): 551-559.
  3. Matt GE, Greiner L, Record RA, et al. Policy-relevant differences between secondhand and thirdhand smoke: strengthening protections from involuntary exposure to tobacco smoke pollutants. Tob Control 2024; 33: 798-806. https://doi.org/10.1136/tc-2023-057971
  4. Salimoğlu S, Çağatay HT, Akdur R. Determining university students' smoking habits and awareness levels about thirdhand smoke. Addicta: The Turkish Journal on Addictions 2023; 10(1): 3-10 . https://doi.org/10.5152/ADDICTA.2023.22090
  5. Hang B, Wang P, Zhao Y, Chang H, Mao JH, Snijders AM. Thirdhand smoke: genotoxicity and carcinogenic potential. Chronic Dis Transl Med 2019; 6: 27-34. https://doi.org/10.1016/j.cdtm.2019.08.002
  6. Torres S, Samino S, Ràfols P, Martins-Green M, Correig X, Ramírez N. Unravelling the metabolic alterations of liver damage induced by thirdhand smoke. Environ Int 2021; 146: 106242. https://doi.org/10.1016/j.envint.2020.106242
  7. World Health Organization (WHO). WHO global report on trends in prevalence of tobacco use 2000-2025. 4th ed. İsviçre: World Health Organization, 2021. Available at: https://www.who.int/publications/i/item/9789240039322 (Accessed on Mar 19, 2025).
  8. Matt GE, Quintana PJE, Zakarian JM, et al. When smokers quit: exposure to nicotine and carcinogens persists from thirdhand smoke pollution. Tob Control 2016; 26: 548-556. https://doi.org/10.1136/tobaccocontrol-2016-053119
  9. Jacob P, Benowitz NL, Destaillats H, et al. Thirdhand smoke: new evidence, challenges, and future directions. Chem Res Toxicol 2017; 30: 270-294. https://doi.org/10.1021/acs.chemrestox.6b00343
  10. Vanzi V, Marti F, Cattaruzza MS. Thirdhand smoke knowledge, beliefs and behaviors among parents and families: a systematic review. Healthcare (Basel) 2023; 11: 2403. https://doi.org/10.3390/healthcare11172403
  11. U.S. EPA. Child-specific exposure factors handbook (2008, Final Report). Washington, DC.: U.S. Environmental Protection Agency, 2008. Available at: https://cfpub.epa.gov/ncea/risk/recordisplay.cfm?deid=199243 (Accessed on Mar 19, 2025).
  12. Mitro SD, Dodson RE, Singla V, et al. Consumer product chemicals in indoor dust: a quantitative meta-analysis of U.S. studies. Environ Sci Technol 2016; 50: 10661-10672. https://doi.org/10.1021/acs.est.6b02023
  13. Topçu S, Akın E, Ulukol B, Şimşek Orhon F, Başkan S. Awareness, attitudes and behaviors of parents for child exposure to tobacco smoke. Turkish J Fam Med Prim Care 2018; 12(1): 35-42. https://doi.org/10.21763/tjfmpc.399918
  14. Mahabee-Gittens EM, Matt GE, Hoh E, et al. Contribution of thirdhand smoke to overall tobacco smoke exposure in pediatric patients: study protocol. BMC Public Health 2019; 19: 491. https://doi.org/10.1186/s12889-019-6829-7
  15. Heatherton TF, Kozlowski LT, Frecker RC, Fagerström KO. The Fagerström Test for Nicotine Dependence: a revision of the Fagerström Tolerance Questionnaire. Br J Addict 1991; 86: 1119-1127. https://doi.org/10.1111/j.1360-0443.1991.tb01879.x
  16. Uysal MA, Kadakal F, Karsidag C, Bayram G, Uysal O, Yilmaz V. Fagerstrom test for nicotine dependence: reliability in a Turkish sample and factor analysis. Tüberküloz ve Toraks Derg 2004; 52(2): 115-121.
  17. Haardörfer R, Berg CJ, Escoffery C, Bundy ŁT, Hovell M, Kegler MC. Development of a scale assessing Beliefs About ThirdHand Smoke (BATHS). Tob Induc Dis 2017; 15: 4. https://doi.org/10.1186/s12971-017-0112-4
  18. Çadırcı D, Terzi NK, Terzi R, Cihan FG. Validity and reliability of Turkish version of Beliefs About Third-Hand Smoke Scale: BATHS-T. Cent Eur J Public Health 2021; 29: 56-61. https://doi.org/10.21101/cejph.a6578
  19. Kılıç S. Cronbach'ın alfa güvenirlik katsayısı. Journal of Mood Disorders 2016; 6(1): 47-48.
  20. Türkiye İstatistik Kurumu. Türkiye sağlık araştırması, 2022 [Internet]. 2022. Available at: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Saglik-Arastirmasi-2022-49747 (Accessed on Mar 19, 2025).
  21. Mahabee-Gittens EM, Vidourek RA, King KA, Merianos AL. Disparities in neighborhood characteristics among U.S. children with secondhand and thirdhand tobacco smoke exposure. Int J Environ Res Public Health 2022; 19: 4266. https://doi.org/10.3390/ijerph19074266
  22. Xie Z, Chen M, Fu Z, et al. Thirdhand smoke beliefs and behaviors among families of primary school children in Shanghai. Tob Induc Dis 2021; 19: 10. https://doi.org/10.18332/tid/132289
  23. Odacı N, Kitiş Y. Üçüncü el sigara dumanına yönelik inançlar ölçeğinin Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışması. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi 2021; 8(3): 269-276. https://doi.org/10.31125/hunhemsire.1050335
  24. Esen AD, Arıca S. Sigarayı bırakmak için başvuranlarda nikotin bağımlılık düzeyi ve sosyodemografik özelliklerin değerlendirilmesi. AnkMedJ 2018; 18(3): 328-336.
  25. King BA, Patel R, Babb SD, Hartman AM, Freeman A. National and state prevalence of smoke-free rules in homes with and without children and smokers: two decades of progress. Prev Med 2016; 82: 51-58. https://doi.org/10.1016/j.ypmed.2015.11.010
  26. Northrup TF, Khan AM, Jacob P, et al. Thirdhand smoke contamination in hospital settings: assessing exposure risk for vulnerable paediatric patients. Tob Control 2016; 25: 619-623. https://doi.org/10.1136/tobaccocontrol-2015-052506
  27. Özcan L. Eskişehir'de bir makine imalat fabrikasında çalışan işçilerin üçüncü el sigara dumanı inançları ve ilişkili faktörlerin belirlenmesi [Discussion]. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi; 2022.
  28. Quispe-Cristóbal B, Lidón-Moyano C, Martín-Sánchez JC, et al. Knowledge and opinions of healthcare professionals about thirdhand smoke: a multi-national, cross-sectional study. Healthcare (Basel) 2022; 10: 945. https://doi.org/10.3390/healthcare10050945
  29. Oktar D, Özcan L, Onsuz MF, Metintaş S. Parental beliefs on the harmfull effects of third hand smoke: systematic review and meta-analysis. European Journal of Public Health 2021: 31(3): 431-432. https://doi.org/10.1093/eurpub/ckab165.247
  30. Shehab K, Ziyab AH. Beliefs of parents in Kuwait about thirdhand smoke and its relation to home smoking rules: a cross-sectional study. Tob Induc Dis 2021; 19: 66. https://doi.org/10.18332/tid/140090
  31. Walley SC, Chime C, Powell J, Walker K, Burczyk-Brown J, Funkhouser E. A brief inpatient intervention using a short video to promote reduction of child tobacco smoke exposure. Hosp Pediatr 2015; 5: 534-541. https://doi.org/10.1542/hpeds.2015-0042

Telif hakkı ve lisans

Telif hakkı © 2025 Yazar(lar). Açık erişimli bu makale, orijinal çalışmaya uygun şekilde atıfta bulunulması koşuluyla, herhangi bir ortamda veya formatta sınırsız kullanım, dağıtım ve çoğaltmaya izin veren Creative Commons Attribution License (CC BY) altında dağıtılmıştır.

Nasıl atıf yapılır

Türkfiliz Demir, G. M., Albayrak, Z., & Acar, T. (2025). Ebeveynlerin üçüncü el sigara dumanı hakkındaki farkındalıkları ve sigara içme davranışları. Sağlık için Sigara Alarmı, 5(1), 37-46. https://tjtc.org/article/view/5